Insan? ?hat? ed?n al?m bu al?md? milyon ill?rl? bas ver?n d?yisiklikl?r h?mis? diqq?t m?rk?zind? olub. Insan oglu bu hadis?lerd? bir qayda bir harmoniya axtarmaga cal?s?b. ?n paradoksal c?h?t is? bu d?yisilm?l?rin butun zahiri mur?kk?bliyin? baxmayaraq onlar?n riyazi fiziki v? m?ntiqi ifad?l?ri sad? olmaqla b?rab?r bu hadis?l?rin b?s verdiyi sisteml?rin oz sabitlik tarazl?q v?ziyy?tl?rini saxlamaq xususiyy?tl?ri olub.
Dunya okean?nda il ?rzind? minl?rl? ?n muxt?lif kimy?vi v? fiziki prosesl?rin getm?sin? baxmayaraq onun butun h?cmind? h?ll olmus ?sas komponentl?rin nisbi miqdarlar? h?mis? sabit qal?r. Analoji hal? atmosfer hadis?l?rind? d? musahid? etm?k olar. M?lum oldugu kimi hava ?sas?n azot v? oksigen qazlar?n?n qar?s?g?ndan ibar?tdir v? kimy?vi birl?sm? deyil. Yer s?thind? v? atmosferd? bas ver?n tufanlar qas?rgalar n?h?ng hava kutl?l?rini bir kontinentd?n dig?rin? sur?tl? apar?r. Lakin bu guclu ax?nlar havan?n t?rkibind? olan azot v? oksigen qazlar?n?n nisb?tin? hec bir t?sir gost?rmir v? havan?n kimy?vi t?rkibi d?yism?z qal?r.
G?tirdiyimiz misallar gost?rir ki yasad?g?m?z t?bi?td? v? butovlukd? butun kainatda bas ver?n d?yisiklikl?rin muxt?lifliyin? v? say coxluguna baxmayaraq h?r bir ayr?ca goturulmus sistemd?ki komponentl?r bir-birl?riyl? tarazl?q v?ziyy?tind? olurlar. Bu tarazl?q t?bi?tin nizam?d?r. Y?ni t?bi?t ozu nizam ?sas?nda qurulub.
Bu nizam? yaln?z yerd? deyil kainatda da musahid? edirik. Yerin oz oxu v? gun?s dig?r planetl?rin gun?s n?hay?t gun?s sisteminin ozunun bizim Qalaktikan?n m?rk?zi ?traf?nda f?rlanmas?nda da nizaml? bir sistem movcuddur.
Boyuk alman alimi planetl?rin h?r?k?t qanununu k?sf etmis Iohan Kepler kainatdak? butun movcudat?n nizam ?sas?nda yarad?ld?g?na va bunun boyuk Yaradan?n qudr?ti il? bas verdiyin? o q?d?r d?rind?n inan?rd? ki h?r bir alimin xarici al?mi t?dqiq etm?kd? ?sas m?qs?di "c?nab? Allah?n kainata gond?rdiyi biz? riyazi s?kild? askar etdiyi rasional qaydan?n v? harmoniyan?n k?sfind?n ibar?t oldugunu" ?s?rl?rind? h?mis? vurgulay?rd?.
H?qiq?t?n d? atomdaxili prosesl?rd?n kainatdaxili prosesl?r? kimi t?dqiq olunan butun sisteml?rd? cisiml?raras? v? hadis?l?raras? harmoniyaya rast g?linir. Butun canl? va cans?z al?ml?rd? hokm sur?n bu goz?l nizam bu heyr?tedici tarazl?q onlar?n movcudlugununmahiyy?tini t?skil edir v? boyuk Yaradan?n hikm?t v? qudr?ti say?sind? mumkun olduguna bizd? bir ?minlik yarad?r. Boyuk ingilis alimi I. Nyuton n?inki bu fikrin t?r?fdar? idi h?tta bunun mumkunluyunun hec subuta ehtiyac? olmad?g?n? gost?rirdi. Akademik S.I.Vavilov I.Nyutona h?sr etdiyi bioqrafik kitab?nda gost?rir ki I.Nyuton n?inki olduqca dindar bir insan idi o h?m d? ilahiyyatc? alim idi. I.Nyuton teologiyada fovq?lad? bilik sahibi idi v? ?hdi-c?did kitablar?n? d?rind?n d?rk etm?kd? Ingilt?r?d? cox az adam ona tay ola bil?rdi.
Nyutonun ilahiyata dair yazd?g? ?s?rl?ri t?hlil ed?n ingilis t?dqiqatc?s? Mor gost?rir ki I.Nyuton ozunun xristianl?g?n?n artan c?r?yan?n?n t?r?fdar? say?rd?. Isg?nd?riyy?li Ariy t?r?find?n ?sas? qoyulan IV-VI ?srl?rd? xristian dunyas?nda intisar tapm?s arianl?q "Ogul -Allah?n" - Isan?n ilah oldugunu inkar ed?r?k yaln?z c?nabi Allah? yegan? Yaradan hesab edirdi. Bel?likl? I.Nyuton ozunu arianl?q c?r?yan?na m?nsub etm?kl? dini ?s?rl?rind? Allahdan basqa Allah?n olmad?g?n? q?bul edirdi.
"Naturf?ls?f?nin riyaz? ?saslar?" ?s?rinin ucuncu kitab?nda I.Nyuton kainat?n sistemi haqq?nda bel? yaz?r: "Gun?sin planetl?rin v? kometl?rin ?n inc? s?kild? olan bu v?hd?ti ?n Qudr?tli v? ?n Mudrik varl?g?n m?qs?di v? ixtiyar? olmadan mumkun ola bilm?zdi". I.Nyuton gost?rir ki cazib? quvv?sin? istinad ed?r?k butun goy cisiml?rinin h?r?k?tl?rinin izah?n? vers? d? cazib? qanununun mahiyy?tini muzakir? etm?k fikrind?n uzaqd?r. Alim "Naturf?ls?f?nin riyaz? ?saslar?" ?s?rini c?abi Allaha sukrl?rl? bitirir.
Allah?n varl?g?na v? qudr?tin? inam hissi boyuk t?bi?tsunaslar? ec zaman t?rk etm?yib. Mahmut karakas "Musbet ilimlerde musluman alimler" kitab?nda gost?rir ki Ibn Sina h?r hans? bi m?s?l? uz?rind? cal?sd?qda ?vv?lc? d?st?maz alar m?scid? gedib namaz q?lar sonra is? h?min m?s?l?nin h?llin? baslar v? m?qs?din? nail olmaq ucun Allaha dualar ed?rdi.
Q.V. Leybnits h?r gun bir v? ya iki d?f? kils?y? ged?r orada mu?yy?n olan bir yerd? dua oxuyard?.
Paster is? h?r axsam ibad?t etm?li idi...
Elmi v? elmi-kutl?vi kitablarda t?bi?t qanunlar?n?n onlar? k?sf etmis aliml?rin isml?riyl? adland?r?lmas? hallar?na tez-tez rast g?lirik. M?s?l?n Nyuton qanunu Kulon qanunu Henri qanunu v? s. Lakin bu istilahlar o q?d?r d? ugurlu ifad?l?r deyil. Hec bir t?bi?tsunas alim ozund?n yeni bir anun vermir. Qanunlar? yaradan yaln?z v? yaln?z Ulu Allahd?r. Aliml?r sad?c? olaraq bu qanunlar?n t?bi?td? movcud olduqlar?n? bu qanunlar? muzaki? etdikl?rini bildirirl?r. Bu m?nada E. Rezerfordun xatir?si cox maraql?d?r. Bretcer yaz?r ki Rezerfordun ?m?kdaslar?ndan biri m?sgul oldugu nuv? reaksiyalar? haqq?nda dan?sark?n onlar? "m?nim reaksiyalar?m" adlandrd?qda Rezerfordun b?nizi bir an ic?risind? q?zard? v? c?x?s ed?nin sozunu ac?ql?qla k?s?r?k: "M?g?r siz Allahm?s?n?z ki onlar? "m?nim reaksiyalar?m" adland?r?rs?n?z?".
Yer uzund? canl? al?min v? xusus?n insan?n yaranmas? ist?r filosoflar ist?rs? d? t?bi?tsun?slar aras?nda bu gunumuz? kimi mubahis? movzusu olaraq qalmaqdad?r. Milyardlarla neyronlardan t?skil olunmus bu mur?kk?b bioloci sisteml?rin biz? m?lum olan v? m?lum olmayan qanunlarla idar? olunaraq ?n mur?kk?b funksiyalar? yerin? yetirm?l?ri t?bii ki t?sadufl?rin v? t?kamull?rin n?tic?si ola bilm?zdi.
Insan?n qeyri-adi d?rk etm? qabiliyy?ti canl? al?md? musahid? olaunan v? ?n muxt?lif formalarda t?zahur ed?n informasiya mubadil?l?ri n?hay?t canl? al?min huceyr? qurulusunun muk?mm?lliyi bu fikrini h?qiqiliyin? ?sasl? subutlard?r. 1952-ci ild? A. Eynsteyn dostu Q. Muzama yazd?g? bir m?ktubda sad? bir mubahis?d?n dogan fikirl?rini bel? izah edirdi: "M?n hesablamalar?m? aparark?n masam?n ustun? kicicik bir cucu qonduqda Allah?n (ifad? Eynsteynindir) n? q?d?r boyuk bizim is? butun elmi lovgal?g?m?zla n? q?d?r miskin s?fehl?r oldugumuzu hiss edir?m".
Fransada hakimiyy?t dovrund? Napoleon Bonapart aliml?r? xususi diqq?tl? yanas?rd?. Bircox alimi is? nazir v?zif?l?rin? t?yin etmisdir. Laplas? daxili isl?r naziri Furyeni ozun? elmi m?sl?h?tci I.Kuvyeni ali m?kt?bl?r? bas inspektor t?yin etmisdi. Napoleona ?n yax?n olan s?xsl?rd?n biri d? Qaspar Moni idi. O Napoleonu butun s?f?rl?rd? ziyaf?tl?rd? h?mis? musayi?t edirdi. Lakin bu yax?nl?ga baxmayaraq onlar?n dini bax?slar?nda bir-birin? ?ks fikirl?r vard?. Napoleon sidq ur?kl? Allaha inand?g? halda Moni ateist idi. M?hz bu z?mind? onlar?n aras?nda tez-tez mubahis?l?r olurdu v? bu mubahis?l?rd? Napoleonun g?tirdiyi d?lill?r v? subutlar o q?d?r m?ntiqli olurdu ki bunlar?n qars?s?nda Q. Moni cox vaxt davam g?tir? bilmirdi. M?s?l?n Napoleonun Q. Moniy? muraci?tind?n bir fikir: "M?nim dinim sad?dir - m?n kainata diqq?tl? bax?ram v? y?qin edir?m ki o adi kort?bii hadis?nin n?tic?sind? yarana bilm?zdi. Bu kainat hans?sa goz?gorunm?z v? qadir olan bir quvv? t?r?find?n yarad?lm?sd?r"...
Dini dunyagorusl?rin? c?nabi Allaha inam?na gor? dahi s?xsiyy?tl?rin? ill?rl? t?qib olunmalar? h?bsxanalara sal?nmalar? surgunl?r? gond?rilm?l?ri hallar? az olmay?b. Bunlara daha cox ot?n ?srin 20-30-cu ill?rind? SSRI-d? rast g?linir. Rus knyazlar? n?slind?n olan tan?nm?s c?rrah Valentin Feliksovic Voyno-Yasenetskiy olduqca dindar bir insan idi. 1921-ci ild?n etibar?n o c?rrahl?qla b?rab?r h?m d? kils?d? kesislik edirdi. Buna gor? tez-tez "CK"-ya cagr?l?r t?hqiredici suallara cavab verm?k m?cburiyy?tind? qal?rd?. Bel? novb?ti cag?r?slar?n birind? "CK" zabitinin : "M?g?r siz oz allah?n?z? gormursunuzmu?" kinay?li sual?na Voyno-Yasentskiy bel? tutarl? cavab verir: "M?n beyind? coxlu sayda c?rrahiyy? ?m?liyyat? aparm?sam, lakin orada hec vaxt ag?l? da gorm?mis?m".
Elmin tarixind? dahi s?xsiyy?tl?rin h?m d? boyuk iman sahibi olduqlar? haqda says?z misallar g?tirm?k olar. Onlar c?nabi Allah? ur?kd?n hiss etm?kl? b?rab?r eyni zamanda d?rind?n d?rk edibl?r.
Bu yaz?n? gork?mli amerikan alimi diplomat? v? ictimai xadimi 1787-ci ild?n etibar?n Amerika Birl?smis Statlar?n?n iclaslar?n?n dua ila baslanmas? t?klifinin t?s?bbuskar? Bencamin Franklin Allah?n s?r?fin? soyl?diyi bir parca il? bitiririk: "M?nim iman?m?n simvolu birdir: m?n kainat?n yarad?c?s? olan v? onu oz qudr?ti il? idar? ed?n Vahid Allaha inan?ram. M?hz buna gor? biz Ona qibt? etm?liyik".